Dziś pełni ważną rolę apostolską, formacyjną oraz zabezpiecza i udostępnia spuściznę Prymasa Tysiąclecia.

Początki Instytutu sięgają roku 1942, kiedy to Maria Okońska i powołana przez nią grupa dziewcząt spotkały, ukrywającego się w Laskach pod Warszawą, ks. Stefana Wyszyńskiego. Spotkanie to zaowocowało decyzją ks. Wyszyńskiego podjęcia duchowej opieki nad powstającą wspólnotą. W konsekwencji uznawany jest on za współzałożyciela Instytutu.

Instytut skupia kobiety pragnące powierzyć swoje życie Bogu, iść drogą rad ewangelicznych, ale pozostając w świecie, podejmując pracę zawodową według swojego wykształcenia i życie w zwykłych warunkach ludzi świeckich.

Charyzmatem Instytutu jest związek z Matką Bożą, wyznawanie wiary w obecność Maryi w rzeczywistości świata i stanięcie Jej do dyspozycji, do pomocy jako Matce Kościoła. Członkinie, wzorem księdza prymasa Wyszyńskiego, oddają się w niewolę miłości Maryi.

Poza apostolstwem obecności, słowa, czy modlitwy Instytut prowadzi własne dzieła. Najważniejsze miejsce zajmuje Instytut Prymasowski Stefana Kardynała Wyszyńskiego. Członkinie prowadzą także Dom Pamięci Kardynała Wyszyńskiego w Częstochowie, Sekretariat Misyjny Jeevodaya (wspierający członkinię Instytutu - lekarkę, która od 30 lat pracuje w Ośrodku dla dzieci z rodzin trędowatych Jeevodaya w Indiach), współpracują z ruchem apostolskim Rodzina Rodzin i Pomocnikami Matki Kościoła.

Nazwa Instytutu przez lata ewaluowała. Z okresu okupacji pochodzi nazwa Ósemka, która nieformalnie przetrwała do dzisiaj. Wiele lat Instytut nosił nazwę: Instytut Świecki Pomocnic Maryi Jasnogórskiej, Matki Kościoła. Za wskazaniem św. Jana Pawła II, w 2006 r. nastąpiła zmiana nazwy na obecną – Instytut Prymasa Wyszyńskiego, z uwagi na bliski związek z Prymasem Tysiąclecia i na podejmowane przez Instytut upowszechnianie dziedzictwa kard. Wyszyńskiego.

Ważnym dziełem powołanym przez Instytut Prymasa Wyszyńskiego jest Instytut Prymasowski Stefana Kardynała Wyszyńskiego, który zabezpiecza i upowszechnia spuściznę Księdza Prymasa. Jest to instytucja kościelna erygowana na prawie państwowym w 1993 r. Instytut ten jest kontynuacją Instytutu Prymasowskiego Ślubów Narodu, powołanego do życia przez kard. Wyszyńskiego w 1957 r., służącego pomocą Kościołowi w realizacji Ślubów Narodu, Wielkiej Nowenny i innych maryjnych akcji duszpasterskich. Instytut przygotowywał wówczas pomoce i materiały duszpasterskie, uczestniczył w tworzeniu programów duszpasterskich itp.

Jednym z elementów tej działalności stało się rozpowszechnianie nauczania kard. Wyszyńskiego. Aby do tego doszło trzeba było kazania Księdza Prymasa nagrać, przepisać, służyć pomocą redakcyjną w ich opracowaniu. W ten sposób Instytut wszedł w posiadanie przebogatego archiwum nauczania Prymasa Tysiąclecia i otrzymał od niego prawa do jego wypowiedzi. Dzisiaj służy tymi zasobami – w skład których wchodzą teksty kazań i przemówień, nagrania oraz zdjęcia – wszystkim pragnącym pogłębić swoją wiedzę o Prymasie czy to na płaszczyźnie badań naukowych, popularyzatorskich, czy też chcącym skorzystać z jego wskazań duchowych.

Instytut prowadzi własne wydawnictwo – Wydawnictwo im. Stefana Kardynała Wyszyńskiego SOLI DEO, księgarnię, współpracuje z wieloma instytucjami. Inspiruje pracę Kręgu Przyjaciół Prymasa Tysiąclecia. Od blisko 20 lat czynnie wspiera swoim doświadczeniem szkoły noszące imię kard. Stefana Wyszyńskiego współtworząc Stowarzyszenie Przyjaciół Szkół im. Kardynała Stefana Wyszyńskiego.