Sądy kościelne, orzekając nieważność małżeństwa, często dołączają do prawomocnego wyroku tzw. klauzulę (zastrzeżenie, ograniczenie lub warunek) zabraniającą zawarcia małżeństwa dla tej osoby, która była powodem lub przyczyną nieważnego zawarcia małżeństwa. Ma to najczęściej zastosowanie wtedy, kiedy orzekana jest nieważność małżeństwa z tytułu: pozbawienia wystarczającego używania rozumu (kan. 1095 n. 1), poważnego braku rozeznania oceniającego co do istotnych praw i obowiązków małżeńskich wzajemnie przekazywanych i przyjmowanych (kan. 1095 n. 2), niezdolności psychicznej lub osobowościowej do podjęcia i realizowania istotnych obowiązków małżeńskich (kan. 1095 n. 3), podstępnego wprowadzenia w błąd (kan. 1098), symulacji konsensu małżeńskiego (kan. 1101 § 1) oraz warunku (kan. 1102). W związku z tym pojawia się pytanie: Czy osoby, które otrzymały orzeczenie nieważności poprzedniego związku, mogą bez żadnych przeszkód przyjąć nowy sakrament małżeństwa?
Prawodawca kościelny w kan. 1077 § 1 KPK, w odniesieniu do takich sytuacji stwierdza: Ordynariusz miejsca może w szczególnym wypadku zabronić zawierania małżeństwa swoim podwładnym, gdziekolwiek przebywają, oraz wszystkim aktualnie przebywającym na własnym jego terytorium, lecz tylko czasowo, na skutek poważnej przyczyny i dopóki ona trwa. Jednocześnie kan. 1684 § 1 mówi, iż w sytuacjach, gdy wyrok trybunału I instancji orzekający nieważność małżeństwa zostanie potwierdzony w trybunale apelacyjnym czy to dekretem, czy to drugim wyrokiem, ci, których małżeństwo uznano za nieważne, mogą z chwilą powiadomienia ich o dekrecie lub drugim wyroku, zawrzeć nowe związki małżeńskie, chyba że zakaz zamieszczony w wyroku lub dekrecie bądź ustanowiony przez ordynariusza miejscowego zabraniałby tego.
W świetle powyższych norm kodeksowych sądy biskupie, rozpatrując sprawy o nieważność małżeństwa, mogą i powinny nakładać klauzulę zabraniającą zawierania małżeństwa dla tej osoby, która była powodem i przyczyną nieważnego zawarcia pierwszego małżeństwa. Klauzule te mają najczęściej następujące brzmienie: Strony są stanu wolnego, powód (pozwana) może zawrzeć ponowne małżeństwo sakramentalne za zgodą własnego ordynariusza miejsca, któremu winien (a) przedłożyć aktualną opinię psychologiczną, psychiatryczną lub seksuologiczną biegłego sądowego - jeżeli orzeczono nieważność małżeństwa z tytułu kan. 1095 lub Strony są stanu wolnego, powód (pozwana) może zawrzeć ponowne małżeństwo sakramentalne za zgodą własnego ordynariusza miejsca, przed którym (lub ustanowionym przez niego delegatem) winna złożyć oświadczenie, że pragnie zawrzeć małżeństwo zgodnie z nauką Kościoła - jeżeli zapadł wyrok stwierdzający nieważność małżeństwa z tytułu symulacji konsensu małżeńskiego (kan. 1101 § 1), wykluczenia istotnych celów, elementów i przymiotów małżeństwa (kan. 1101 § 2), podstępnego wprowadzenia w błąd (kan. 1098) lub postawienia warunku (kan. 1102).
Uchylenie klauzuli w wypadku tych ostatnich wyroków stwierdzających nieważność małżeństwa (kan. 1098, 1101, 1102) nie nastręcza zbyt wielu trudności i sprowadza się najczęściej do wyrażenia zgody na zawarcie małżeństwa po uprzednim złożeniu oświadczenia przez nupturienta wobec biskupa lub jego delegata, iż pragnie zawrzeć małżeństwo zgodnie z nauką Kościoła, dobrowolnie, szczerze i prawdziwie, nie działając podstępnie i nie wykluczając żadnego istotnego przymiotu oraz celu małżeństwa bądź też nie stawiając żadnego warunku. Po tego rodzaju oświadczeniu klauzula bywa uchylana przez biskupa diecezjalnego. Trudniejsze i bardziej skomplikowane jest zniesienie klauzuli wyrokowej w wypadku orzeczenia nieważności małżeństwa z tytułu kan. 1095, a więc z powodu pozbawienia wystarczającego używania rozumu, poważnego braku rozeznania oceniającego co do istotnych praw i obowiązków małżeńskich wzajemnie przekazywanych i przyjmowanych oraz niezdolności do podjęcia istotnych obowiązków małżeńskich z przyczyn natury psychicznej. Uchylenie tego typu klauzul wymaga wielu działań ze strony sądu biskupiego, duszpasterza i samych zainteresowanych.

cdn.