Walki toczone 110 lat temu przez żołnierzy Legionów Polskich nie miały większego znaczenia militarnego, jeśli porówna się je z bitwami, w których naprzeciw siebie stawały wielotysięczne armie biorące udział w I wojnie światowej. Potencjał liczbowy też nie był imponujący – przez szeregi trzech brygad legionowych przeszło ok. 30 tys. żołnierzy, co było kroplą w morzu milionowych armii. Siła i znaczenie Legionów dla polskiej sprawy tkwiły jednak w czym innym. Było to pierwsze regularne wojsko polskie po klęsce powstania styczniowego, a przez to budziło polskie sumienia, dawało nadzieję i tworzyło kadrę wojskowo-polityczną dla odrodzonego w przyszłości państwa.

Chcieć to móc

Dwa lata przed wybuchem I wojny światowej Stefan Żeromski odwiedził przebywającego w Zakopanem Józefa Piłsudskiego. Komendant opowiadał pisarzowi o przygotowaniach do zbrojnego powstania, które w nadarzającej się międzynarodowo chwili będzie chciał wywołać w zaborze rosyjskim. Opowiadał o szkoleniach, które od 1910 r. prowadził ze strzelcami, wykorzystując do tego pewną autonomię, którą dawał zaborca austriacki w Galicji. Snuł wizję niepodległego państwa, które odzyska dla Polaków wraz ze swoimi żołnierzami w szarych maciejówkach, opowiadał o przyszłym ustroju Polski i jej granicach. Uwagę Żeromskiego przykuł fakt, że wizję wolnej Polski i sposób walki o nią przedstawiał człowiek, który siedział przy stole w kalesonach, bo jedyne spodnie, które posiadał, odesłał do krawca celem ich naprawy. Konstatacja autora Ludzi bezdomnych była jedna: „Jakąż trzeba mieć niewzruszoną wiarę w ideę niepodległościową, aby siedząc w gaciach, mówić o Polsce, której nie ma na mapach świata”. Anegdota ta dobrze oddaje nastrój tamtych chwil. Dla Piłsudskiego i jego podkomendnych najważniejsza była wiara w celowość działania. I to dawało siłę! Piłsudski, który jako samouk wnikliwie studiował dzieje różnych konfliktów zbrojnych, a zwłaszcza historię wojen napoleońskich i wojen burskich, przekonywał, że „w kryzysach i w boju zwycięstwo dokonuje się w tajnikach duszy ludzkiej. Szala zwycięstwa rozstrzyga się w sercu, woli, charakterze i umiejętności trwania u człowieka. W kryzysie technika ustępuje miejsca charakterowi”. Dlatego też bez żadnych wątpliwości garstka źle uzbrojonych i słabo wyposażonych strzelców z I Kompanii Kadrowej wyruszyła 6 sierpnia 1914 r. na wojnę z największym żandarmem ówczesnego świata, jak nazywano Rosję. Nie był to jednak pomysł straceńczy, choć wielu współczesnych tak go postrzegało.