Najlepszy z Kolumbów

Przeciętny powstaniec miał 20 lat. Do walki niósł go zapał, chęć odwetu za lata krwawej okupacji. Widział łapanki, bicie, egzekucje, nie mógł normalnie dojrzewać, dorastać. Żył w ciągłym, wielkim napięciu. Z tym większą werwą szedł do powstania.

Krzysztof Kamil Baczyński należał do pokolenia urodzonego w wolnej i niepodległej ojczyźnie, które po latach nazwano Kolumbami. Nie mógł się spodziewać, że zostanie przetestowany z patriotyzmu i będzie musiał spłacać dług wobec poprzednich pokoleń. Wojna była przeżyciem, które kształtowało świadomość pokolenia.

Pomóż w rozwoju naszego portalu

Wspieram

Strzelec podchorąży

Ojciec Baczyńskiego, Stanisław, w młodości legionista, syn powstańca styczniowego – jak napisał biograf poety Wiesław Budzyński – kładł mocne podwaliny pod patriotyczną edukację syna, ale nie pragnął dla niego podobnej kontynuacji. Mógł przypuszczać, że odrobił obowiązek patriotyczny za siebie i za syna, urodzonego 22 lutego 1921 r., czyli 100 lat temu. A jednak...

Reklama

Krzysztof Kamil Baczyński był uczniem słynnego Państwowego Gimnazjum im. Stefana Batorego, uczęszczał do jednej klasy z Tadeuszem Zawadzkim ps. Zośka, Janem Bytnarem ps. Rudy czy Maciejem Aleksym Dawidowskim ps. Alek. W 1939 r. miał 18 lat, był tuż po maturze – od początku okupacji działał w konspiracji, współpracował z referatem literackim Biura Informacji i Propagandy AK. Od jesieni 1942 r. studiował polonistykę na tajnych kompletach, był w komitecie redakcyjnym miesięcznika literacko-społecznego Droga.

Latem 1943 r. wstąpił do Harcerskich Grup Szturmowych AK. Ukończył kurs szkoły podchorążych ze stopniem starszego strzelca podchorążego rezerwy piechoty. Był sekcyjnym w II plutonie „Alek” 2. kompanii „Rudy” batalionu „Zośka”, potem zastępcą dowódcy III plutonu 3. kompanii batalionu „Parasol”.

Kto zaręczy

Sądzono, że Krzysztof zostanie rysownikiem albo malarzem. Długo nie podejrzewano go o wybitny talent poetycki. Zaczął pisać już jako gimnazjalista. Do 1941 r. trwał jego wczesny etap twórczości; w tym okresie poeta tworzył głównie pod wpływem m.in. wileńskich Żagarystów. Pod pseudonimem i anonimowo publikował konspiracyjne tomiki wierszy oraz w podziemnych czasopismach.

Poeta powinien mieć muzę. W końcu 1941 r. Baczyński poznał Basię Drapczyńską i od razu było widać, że jest zakochany. Niezwłocznie chcieli się pobrać, ale ślub wzięli pół roku później. Gdy matka Basi – relacjonował Wiesław Budzyński – sugerowała odłożenie ślubu na czas po wojnie, Krzysztof miał odpowiedzieć: „A kto nam zaręczy, że wojnę przeżyjemy?...”.

Zbigniew Drapczyński przechował pamiętnik swojej siostry Basi. „O nieba! Zakochałam się... – napisała w jednej z notatek. – Najpierw tańczył ze mną, a potem mi towarzyszył młody blondynek z melancholijnym uśmieszkiem, ładną czupryną... Mogłam po raz pierwszy w życiu napawać się towarzystwem mężczyzny...”.

Dlaczego nie u nich

Reklama

Na ślubie – w czerwcu 1942 r. w kościele Świętej Trójcy na Solcu – był m.in. Jarosław Iwaszkiewicz. Wspominał, że uroczystość wyglądała nie jak ślub, lecz jak I Komunia św. „Oboje Baczyńscy, bardzo młodzi, wyglądali jeszcze młodziej, byli niewielkiego wzrostu, zdawało się, że to dwoje dzieci klęczy przed ołtarzem”.

Po ślubie młodzi zamieszkali w wynajętym dwuizbowym warszawskim mieszkaniu przy ul. Hołówki 3, po przeciwnej stronie klatki, gdzie poeta przez lata mieszkał z matką (ojciec pozostawał z nią w separacji). Mieszkanie to było czwartym i jego ostatnim adresem.

W mieszkaniu tym wykonano skrytkę, w której ukrywano: broń, materiały wybuchowe, materiały szkoleniowe, prasę konspiracyjną itp. O skrytce wiedział ojciec Basi, który pewnego razu był przypadkowym świadkiem czyszczenia broni. Na uwagę ojca Basia odpowiedziała: „A dlaczego ta broń ma być gdzie indziej, a nie u nas?”. Podobnie jak jej mąż, który mawiał: „Dlaczego inni mają walczyć, a ja mam stać z boku?”.

Etos wojenny

Jesienią 1941 r. w twórczości Baczyńskiego daje się zauważyć przemianę – w jego wierszach następuje zwrot do tradycji romantycznej, widać konflikt dwóch tendencji artystycznych – liryki „czystej”, ze swobodną grą wyobraźni, oraz tej zaangażowanej w bieżące wydarzenia.

Druga z tych tendencji – oceniano potem – zyskuje przewagę, wysuwa na czoło rolę poety jako wieszcza i budziciela sumień. Wymowa jego wierszy pozostaje jednak wieloznaczna, język jest silnie zmetaforyzowany, występują w niej liczne symbole i słowa klucze.

Reklama

Ważnym elementem twórczości Baczyńskiego były erotyki poświęcone żonie, wykraczające poza konwencje liryki miłosnej, ukazujące kobietę w znacznym odrealnieniu, stającej się częścią natury.

Po wstąpieniu do Grup Szturmowych w jego twórczości nasilają się akcenty walki i etosu żołnierskiego. Poemat Wybór jest tego najdoskonalszym przykładem. Baczyński już za życia cieszył się sporym uznaniem, zwłaszcza starszych twórców – Jerzego Andrzejewskiego czy Jarosława Iwaszkiewicza.

Ratujcie go!

Godzina „W” zastała Baczyńskiego wraz z kilkoma kolegami w kamienicy przy ul. Focha (dziś ten odcinek to ul. Moliera), w rejonie pl. Teatralnego; zostali odcięci od swojego plutonu, który walczył na Woli. Baczyński zdecydował się na dołączenie do oddziału dowodzonego przez ppor. Lesława Kossowskiego „Leszka”.

4 sierpnia po południu pełniący służbę w pałacu Blanka poeta został trafiony w głowę przez niemieckiego snajpera. – Jego kolega płakał: „Ratujcie go, bo to wielki poeta” – wspominała jedna z wezwanych sanitariuszek. Wieczorem został pochowany na tyłach ratusza mieszczącego się w pałacu Jabłonowskich. Pogrzeb odbywał się niemal w całkowitej ciszy.

Barbara nie została poinformowana o śmierci męża, choć najpewniej domyślała się, że nie żyje. Ukrywała się w piwnicy domu rodziców przy ul. Pańskiej. 24 sierpnia, po wyjściu na podwórko została trafiona w głowę fragmentem szyby rozbitej przez odłamek pocisku (choć są też inne wersje jej śmierci). Według jednej z relacji, gdy konała, trzymała w rękach tomik wierszy męża. Została pochowana na ul. Siennej.

Reklama

Po powojennych ekshumacjach, poeta i jego ukochana zostali pochowani na Powązkach, w grobie między kwaterami „Zośki” i „Parasola”.

Cudowne pokolenie

Powojenna recepcja poezji Baczyńskiego wiązała się z oceną, według której Baczyński był modelowym reprezentantem pokolenia Kolumbów, nazywanego także pokoleniem Cudu nad Wisłą. W powstaniu zginęła ich spora grupa.

Szesnastego dnia powstania zginął rówieśnik Baczyńskiego, żołnierz AK i poeta – Zdzisław Stroiński. Zarówno Stroiński, jak i młodszy od niego o rok Tadeusz Gajcy, uznawany za drugiego obok Baczyńskiego najwybitniejszego poetę tamtych czasów, zginęli przysypani gruzem wysadzonej przez Niemców kamienicy nieopodal Arsenału.

Nie doczekał powstania 22-letni Wacław Bojarski. Zmarł od ran 5 czerwca 1943 r. Wraz z Tadeuszem Gajcym i Zdzisławem Stroińskim składał wieniec z biało-czerwoną szarfą pod pomnikiem Mikołaja Kopernika z okazji 400. rocznicy śmierci astronoma. W czasie odwrotu został postrzelony przez niemieckiego policjanta.

Również 20-letni Jan Romocki, autor m.in. Modlitwy Szarych Szeregów, ciężko ranny w natarciu na Stawki zginął 18 sierpnia 1944 r. od bomby lotniczej, w szpitalu na ul. Miodowej. 22-letni Józef Szczepański, ps. Ziutek, autor m.in. piosenek Pałacyk Michla i Czerwona zaraza, ciężko ranny zmarł na początku września 1944 r. w powstańczym szpitalu.

Teść wyda

Barbara, żona Krzysztofa, pochodziła z rodziny drukarzy. Drukarzem był jej ojciec i trzej bracia. Posiadali drukarnię przy ul. Pięknej (wówczas Piusa XI). Koledzy Krzysztofa żartowali, że dobrze się w życiu urządził, bo teść po wojnie wyda mu wszystkie książki.

Rzeczywiście: to na ich maszynach, jeszcze nieupaństwowionych, a wydzierżawionych po wojnie wydawnictwu „Wiedza”, wydrukowano w 1947 r. tom wierszy Baczyńskiego Śpiew z pożogi. Okładkę książki zaprojektował Eryk Lipiński. Tomik ten przemilczano. Tę ciszę Stanisław Lem określił jako zmowę milczenia, a recenzję w Tygodniku Powszechnym rozpoczął uwagą: „...Wiele miesięcy upłynęło od ukazania się tomu Baczyńskiego, a ani jeden poważny krytyk nie przemówił w imieniu jego poezji”. To nie był już lub jeszcze czas na poetów, nie czas na warszawskich powstańców.

Korzystałem z prac m.in. Wiesława Budzyńskiego.

Urodził się około 349 r. w Antiochii w Syrii (dzisiaj Antakya na południu Turcji), tam też podejmował posługę kapłańską przez około 11 lat, aż do 397 r., gdy został mianowany biskupem Konstantynopola. W stolicy cesarstwa pełnił posługę biskupią do czasu dwóch wygnań, które nastąpiły krótko po sobie - między 403 a 407 r. Dzisiaj ograniczymy się do spojrzenia na lata antiocheńskie Chryzostoma. W młodym wieku stracił ojca i żył z matką Antuzą, która przekazała mu niezwykłą wrażliwość ludzką oraz głęboką wiarę chrześcijańską. Odbył niższe oraz wyższe studia, uwieńczone kursami filozofii oraz retoryki. Jako mistrza miał Libaniusza, poganina, najsłynniejszego retora tego czasu. W jego szkole Jan stał się wielkim mówcą późnej starożytności greckiej. Ochrzczony w 368 r. i przygotowany do życia kościelnego przez biskupa Melecjusza, przez niego też został ustanowiony lektorem w 371 r. Ten fakt oznaczał oficjalne przystąpienie Chryzostoma do kursu eklezjalnego. Uczęszczał w latach 367-372 do swego rodzaju seminarium w Antiochii, razem z grupą młodych. Niektórzy z nich zostali później biskupami, pod kierownictwem słynnego egzegety Diodora z Tarsu, który wprowadzał Jana w egzegezę historyczno-literacką, charakterystyczną dla tradycji antiocheńskiej. Później udał się wraz z eremitami na pobliską górę Sylpio. Przebywał tam przez kolejne dwa lata, przeżyte samotnie w grocie pod przewodnictwem pewnego „starszego”. W tym okresie poświęcił się całkowicie medytacji „praw Chrystusa”, Ewangelii, a zwłaszcza Listów św. Pawła. Gdy zachorował, nie mógł się leczyć sam i musiał powrócić do wspólnoty chrześcijańskiej w Antiochii (por. Palladiusz, „Życie”, 5). Pan - wyjaśnia jego biograf - interweniował przez chorobę we właściwym momencie, aby pozwolić Janowi iść za swoim prawdziwym powołaniem. W rzeczywistości, napisze on sam, postawiony wobec alternatywy wyboru między trudnościami rządzenia Kościołem a spokojem życia monastycznego, tysiąckroć wolałby służbę duszpasterską (por. „O kapłaństwie”, 6, 7), gdyż do tego właśnie Chryzostom czuł się powołany. I tutaj nastąpił decydujący przełom w historii jego powołania: został pasterzem dusz w pełnym wymiarze! Zażyłość ze Słowem Bożym, pielęgnowana podczas lat życia eremickiego, spowodowała dojrzewanie w nim silnej konieczności przepowiadania Ewangelii, dawania innym tego, co sam otrzymał podczas lat medytacji. Ideał misyjny ukierunkował go, płonącą duszę, na troskę pasterską. Między 378 a 379 r. powrócił do miasta. Został diakonem w 381 r., zaś kapłanem - w 386 r.; stał się słynnym mówcą w kościołach swego miasta. Wygłaszał homilie przeciwko arianom, następnie homilie na wspomnienie męczenników antiocheńskich oraz na najważniejsze święta liturgiczne. Mamy tutaj do czynienia z wielkim nauczaniem wiary w Chrystusa, również w świetle Jego świętych. Rok 387 był „rokiem heroicznym” dla Jana, czasem tzw. przewracania posągów. Lud obalił posągi cesarza, na znak protestu przeciwko podwyższeniu podatków. W owych dniach Wielkiego Postu, jak i wielkiej goryczy z powodu ogromnych kar ze strony cesarza, wygłosił on 22 gorące „Homilie o posągach”, ukierunkowane na pokutę i nawrócenie. Potem przyszedł okres spokojnej pracy pasterskiej (387-397). Chryzostom należy do Ojców najbardziej twórczych: dotarło do nas jego 17 traktatów, ponad 700 autentycznych homilii, komentarze do Ewangelii Mateusza i Listów Pawłowych (Listy do Rzymian, Koryntian, Efezjan i Hebrajczyków) oraz 241 listów. Nie uprawiał teologii spekulatywnej, ale przekazywał tradycyjną i pewną naukę Kościoła w czasach sporów teologicznych, spowodowanych przede wszystkim przez arianizm, czyli zaprzeczenie boskości Chrystusa. Jest też ważnym świadkiem rozwoju dogmatycznego, osiągniętego przez Kościół w IV-V wieku. Jego teologia jest wyłącznie duszpasterska, towarzyszy jej nieustanna troska o współbrzmienie między myśleniem wyrażonym słowami a przeżyciem egzystencjalnym. Jest to przewodnia myśl wspaniałych katechez, przez które przygotowywał katechumenów na przyjęcie chrztu. Tuż przed śmiercią napisał, że wartość człowieka leży w „dokładnym poznaniu prawdziwej doktryny oraz w uczciwości życia” („List z wygnania”). Te sprawy, poznanie prawdy i uczciwość życia, muszą iść razem: poznanie musi się przekładać na życie. Każda jego mowa była zawsze ukierunkowana na rozwijanie w wierzących wysiłku umysłowego, autentycznego myślenia, celem zrozumienia i wprowadzenia w praktykę wymagań moralnych i duchowych wiary. Jan Chryzostom troszczył się, aby służyć swoimi pismami integralnemu rozwojowi osoby, w wymiarach fizycznym, intelektualnym i religijnym. Różne fazy wzrostu są porównane do licznych mórz ogromnego oceanu: „Pierwszym z tych mórz jest dzieciństwo” (Homilia 81, 5 o Ewangelii Mateusza). Rzeczywiście, „właśnie w tym pierwszym okresie objawiają się skłonności do wad albo do cnoty”. Dlatego też prawo Boże powinno być już od początku wyciśnięte na duszy, „jak na woskowej tabliczce” (Homilia 3, 1 do Ewangelii Jana): w istocie jest to wiek najważniejszy. Musimy brać pod uwagę, jak ważne jest, aby w tym pierwszym etapie życia człowiek posiadł naprawdę te wielkie ukierunkowania, które dają właściwą perspektywę życiu. Dlatego też Chryzostom zaleca: „Już od najwcześniejszego wieku uzbrajajcie dzieci bronią duchową i uczcie je czynić ręką znak krzyża na czole” (Homilia 12, 7 do Pierwszego Listu do Koryntian). Później przychodzi okres dziecięcy oraz młodość: „Po okresie niemowlęcym przychodzi morze okresu dziecięcego, gdzie wieją gwałtowne wichury (…), rośnie w nas bowiem pożądliwość…” (Homilia 81, 5 do Ewangelii Mateusza). Potem jest narzeczeństwo i małżeństwo: „Po młodości przychodzi wiek dojrzały, związany z obowiązkami rodzinnymi: jest to czas szukania współmałżonka” (tamże). Przypomina on cele małżeństwa, ubogacając je - z odniesieniem do cnoty łagodności - bogatą gamą relacji osobowych. Dobrze przygotowani małżonkowie zagradzają w ten sposób drogę rozwodowi: wszystko dzieje się z radością i można wychowywać dzieci w cnocie. Gdy rodzi się pierwsze dziecko, jest ono „jak most; tych troje staje się jednym ciałem, gdyż dziecko łączy obie części” (Homilia 12, 5 do Listu do Kolosan); tych troje stanowi „jedną rodzinę, mały Kościół” (Homilia 20, 6 do Listu do Efezjan). Przepowiadanie Chryzostoma dokonywało się zazwyczaj podczas liturgii, w „miejscu”, w którym wspólnota buduje się Słowem i Eucharystią. Tutaj zgromadzona wspólnota wyraża jeden Kościół (Homilia 8, 7 do Listu do Rzymian), to samo słowo jest skierowane w każdym miejscu do wszystkich (Homilia 24, 2 do Pierwszego Listu do Koryntian), zaś komunia Eucharystyczna staje się skutecznym znakiem jedności (Homilia 32, 7 do Ewangelii Mateusza). Jego plan duszpasterski był włączony w życie Kościoła, w którym wierni świeccy przez fakt chrztu podejmują zadania kapłańskie, królewskie i prorockie. Do wierzącego laika mówi: „Również ciebie chrzest czyni królem, kapłanem i prorokiem” (Homilia 3, 5 do Drugiego Listu do Koryntian). Stąd też rodzi się fundamentalny obowiązek misyjny, gdyż każdy w jakiejś mierze jest odpowiedzialny za zbawienie innych: „Jest to zasada naszego życia społecznego (…) żeby nie interesować się tylko sobą” (Homilia 9, 2 do Księgi Rodzaju). Wszystko dokonuje się między dwoma biegunami, wielkim Kościołem oraz „małym Kościołem” - rodziną - we wzajemnych relacjach. Jak możecie zauważyć, Drodzy Bracia i Siostry, ta lekcja Chryzostoma o autentycznej obecności chrześcijańskiej wiernych świeckich w rodzinie oraz w społeczności pozostaje również dziś jak najbardziej aktualna. Módlmy się do Pana, aby uczynił nas wrażliwymi na nauczanie tego wielkiego Nauczyciela Wiary.