KS. IRENEUSZ SKUBIŚ: – Co z czasów wojny najbardziej utkwiło Panu w pamięci?

ARTURO DREIFINGER: – Gdy miałem siedem lat, wybuchło Powstanie Warszawskie. Po jego upadku, po zbombardowaniu Warszawy przez dwadzieścia dni ukrywałem się z mamą w piwnicy. Nagle zjawili się Niemcy i wygnali nas wszystkich na ulicę. Dzieci do lat 10 miały stać na zewnątrz, a dzieci powyżej 10 lat miały odwrócić się do ściany. Ich ojcowie również. Po sekundzie wszyscy ci mężczyźni i chłopcy zostali rozstrzelani.

– Czy miał Pan rodzeństwo?

– Nie. Byłem tylko z mamą, od której mnie oddzielono. Tego dnia zostałem na świecie sam. Z miejsca rozstrzelania ludzie zaprowadzili mnie do Czerwonego Krzyża, którego siedziba mieściła się dwieście metrów dalej. Stamtąd ktoś wsadził mnie do samochodu i wywiózł do podwarszawskich Włoch. Tam zostałem sam. Nie wiedziałem, dokąd iść, nie miałem co jeść. Była noc. Siedziałem na ulicy i płakałem. Minęła mnie jedna osoba, druga, trzecia i pytały, co mi jest, dlaczego płaczę. Nie wiedziałem, co powiedzieć, mówiłem, że nie mam matki, że ją zgubiłem, że jestem sam i nie mam gdzie iść. Jacyś ludzie wzięli mnie do swojego domu. Miałem pyzatą twarz i to było dla mnie zbawienne, bo ludzie często bali się brać wychudzone dzieci do domu ze strachu przed chorobami. W tym domu byłem może jeden dzień, a na drugi wzięto mnie do innego. Mówiono po prostu: „Tadzik, musisz już iść”. Pytałem: Dlaczego?, niczego nie rozumiejąc.

– Co ludzie odpowiadali?

– „Ty wiesz dlaczego” – mówili. Bali się mówić wprost: „Bo jesteś Żydem”. I tak szedłem od domu do domu. Słyszałem różne rzeczy, np.: „Jak stąd nie pójdziesz, to nas zabiją, mnie, moją żonę, dzieci – i ciebie. Musisz iść. I nie mów nikomu, że tu byłeś. Masz bieliznę, trochę jedzenia i idź”. I tak co noc, co dzień.
Pewnego razu ktoś zabrał mnie do Pruszkowa. Było mi tam bardzo dobrze, traktowano mnie jak syna. Stamtąd zabrano mnie do Częstochowy.

– I właśnie wtedy zetknął się Pan z ks. Marchewką?

– Tak, ale nie od razu. Gdy przyjechałem, czekali na mnie: pewien mężczyzna, ok. 30-letni, kobieta oraz dziewczynka, może w moim wieku. Kobieta, z którą przyjechałem, oddała mnie temu mężczyźnie i odeszła bez słowa. A my pojechaliśmy do domu. Zastałem tam jeszcze jednego chłopca w moim wieku. Następnego dnia rano przyszedł do tego domu ksiądz, jak się później okazało, był to ks. Antoni Marchewka. „To ty jesteś Tadzik?” – zapytał.

– ...Tadzik?

– Tak. Miałem zmienione imię. W czasie okupacji mama zdecydowała, że będę się nazywać Tadeusz Stenawka.
Ksiądz zaprowadził mnie wtedy do maleńkiego pokoju, w którym mieszkał. Były tam jedno łóżko, ubikacja, drabina i stół. Ksiądz powiedział, żebym nie wychodził na ulicę i nie podchodził do balkonu. Przez cały dzień siedziałem więc w środku i czekałem na niego.
Ksiądz wychodził rano i przychodził wieczorem. Któregoś dnia wziął mnie ze sobą do kościoła. Odtąd chodziłem tam z nim codziennie. Kiedyś dał mi białą suknię – komżę, która była potrzebna, gdy trzeba było używać kadzidła.

– Ale nie został Pan u ks. Marchewki dłużej...

– Nie. Przyszedł dzień, kiedy ksiądz powiedział: „Tadzik, musimy iść”. Pamiętam ten poranek do dziś. Było jeszcze ciemno, padał deszcz i na ulicy nie było ludzi. Pojechaliśmy do Krakowa. Ksiądz przyprowadził mnie do wielkiego domu, w którym były drabinki i było bardzo dużo dzieci w wieku od 4 do 15 lat. Dano mi jeść, ale przyszły starsze dzieci i zabrały mi jedzenie. Bardzo się wtedy bałem... W bramie ksiądz powiedział, żebym codziennie modlił się do Pana Boga. Ja wiem, że to Bóg mnie uratował. Ksiądz wziął moją rękę i pocałował ją. Płakał. Zostawił mnie z tymi dziećmi i poszedł. Nigdy go już więcej nie widziałem.

– Pobyt w Krakowie okazał się zbawienny, odnalazła tam Pana matka...

– Tak. W tym domu mieszkałem ok. 10-15 dni, nie pamiętam dokładnie. Pewnego dnia usłyszałem moje nazwisko: „Stenawka, Stenawka”. Zabrano mnie i jeszcze trzech chłopców, moich rówieśników, do innego sierocińca pod Krakowem. Przebywałem w nim aż do zakończenia wojny. Pracowałem właśnie przy sadzeniu kartofli, kiedy usłyszałem, jak ktoś krzyczał, że skończyła się wojna. Myślałem: co to znaczy, że wojna się skończyła? Co teraz ze mną będzie, co zrobię, dokąd pójdę?
Przyjechały wielkie rosyjskie czołgi i codziennie któryś z rosyjskich oficerów przychodził do sierocińca, by adoptować jakieś dziecko. Zapisywał tylko na niewielkiej kartce, gdzie mieszka i jak się nazywa, i odchodził z dzieckiem. Mnie dwa czy trzy razy też chciano adoptować, ale ja nie chciałem. Powiedziałem, że chcę mieszkać w sierocińcu, choć nie było nam lekko, jedliśmy tylko czarny chleb i czasem trochę białego sera.
Wreszcie nadszedł pamiętny dzień. Dziewczyna, która nas pilnowała, zawołała: „Tadzik, chodź, ktoś pyta o ciebie”. Kto może o mnie pytać? – zdziwiłem się. Przecież jestem sam, nie mam ojca, matki... Bałem się iść, myślałem, że ktoś chce mnie adoptować. Ale ona jeszcze raz przyszła po mnie: „Tadzik, ktoś chce cię widzieć”. Poszedłem za nią i zobaczyłem młodą kobietę. Patrzyłem na nią i pytałem siebie, kim jest ta kobieta. Kiedy podeszła, chciałem uciekać. Ale ta kobieta zawołała: „Artuś!”. Zrobiło mi się dziwnie, ale w głowie dźwięczało, że nazywam się Tadzik. Ona wzięła mnie za rękę, wycałowała i mówi: „Pamiętasz? To ja jestem!”. Nie pamiętałem i nie chciałem sobie przypominać. Bałem się. Dopiero kiedy dotknąłem twarzą jej głowy, włosów, poczułem zapach domu rodzinnego... To była moja matka! Przeżyłem szok.

– Dokąd udaliście się wtedy z matką?

– Do Pragi. Mama pisała co noc listy do Rosji, bo w armii rosyjskiej był mój ojciec. Wysłała chyba ze 100 listów do różnych miast. Po jakimś czasie dotarł do nas ojciec, który uciekł z Rosji. Nie pamiętam, jak długo byliśmy w Pradze. Potem wyjechaliśmy do Paryża. Mama miała brata w Argentynie, który przebywał tam od 1927 r. Zaprosił nas, kupił bilety na statek. Z Bordeaux popłynęliśmy do Brazylii. Tam chciano, byśmy zostali. Ale mama pragnęła jechać dalej, do brata. Polecieliśmy samolotem z Brazylii do Argentyny, a następnie pociągiem pojechaliśmy do Mendozy, gdzie mieszkam do dziś.

– Dlaczego teraz przyjechał Pan do Polski?

– Aby lepiej poznać historię ks. Antoniego Marchewki, a także swoją. Nie jestem już najmłodszy, pamięć się zaciera, a ja chciałbym te wydarzenia ocalić od zapomnienia. Przygotowuję książkę na ten temat. Myślę, że będzie ona ważnym świadectwem i że przyczyni się do przełamania pewnych historycznych stereotypów. Wielu Polaków narażało przecież swoje życie, by ocalić Żydów...