Reklama

75 lat Biblioteki Narodowej

Biblioteka Narodowa, centralna biblioteka w Polsce i jedna z najważniejszych narodowych instytucji kultury będzie obchodzić 24 lutego swoje 75-lecie.

Niedziela warszawska 7/2003

Bądź na bieżąco!

Zapisz się do newslettera

Zaczęło się od braci Załuskich

Pierwszą polską biblioteką publiczną i jedną z najwcześniejszych na świecie była Biblioteka Rzeczypospolitej Załuskich. Utworzona ona była ze zbiorów braci Andrzeja i Józefa Załuskich. Pierwszy z nich, kanclerz koronny, a następnie biskup krakowski, był inicjatorem fundacji, której zapewnił podstawy materialne, drugi - gromadził i spisywał zbiory. Biblioteka Załuskich otwarta została w 1747 r. w warszawskim pałacu Daniłowiczowskim. W 1794 r. liczyła już ok. 400 tys. książek i ok. 20 tys. rękopisów! Biblioteka Załuskich w 1762 r. przeszła pod zarząd jezuitów, a po kasacie zakonu - Komisji Edukacji Narodowej. W 1795 r. znaczna część zbiorów została wywieziona do Petersburga. W 1921 r. władze sowieckie zwróciły Polsce tylko niewielką ich część.

Dekret prezydenta Mościckiego

24 lutego 1928 r. prezydent Ignacy Mościcki ustanowił rozporządzeniem z mocą ustawy Bibliotekę Narodową. Podstawą jej powstania były: ocalała część zbiorów Biblioteki Załuskich oraz repatriowane (z Muzeum Narodowego Polskiego w Rapperswilu) zbiory dotyczące dziejów emigracji po Powstaniach Listopadowym i Styczniowym oraz również repatriowane - z biblioteki liceum polskiego w Paryżu - tzw. zbiory batignolskie. Biblioteka Narodowa miała być instytucją państwową, podległą Ministerstwu Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. W rozporządzeniu podano jej zadania. Miała gromadzić i przechowywać "całokształt produkcji umysłowej narodu polskiego, wyrażonej pismem, drukiem lub jakimkolwiek innym sposobem mechanicznym lub chemicznym, o ile dotyczy grafiki; literaturę w językach obcych, odnoszącą się do narodu polskiego lub niezbędną dla rozwoju umysłowości polskiej". O randze instytucji świadczył fakt, że jej dyrektor miał być mianowany każdorazowo przez prezydenta Rzeczypospolitej na wniosek Rady Ministrów. Początkowo (1928-1934) zwierzchnictwo nad Biblioteką objął naczelnik Wydziału Bibliotek Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego Stefan Demby, który w 1934 r. został jej pierwszym dyrektorem.

Pomóż w rozwoju naszego portalu

Wspieram

Reklama

Psałtarz floriański i rękopisy Chopina

Jeszcze przed II wojną światową Biblioteka Narodowa wzbogaciła się o zakupiony w Austrii z funduszu Skarbu Narodowego czternastowieczny bezcenny zabytek piśmiennictwa staropolskiego Psałterz floriański, o zakupione w Lipsku rękopisy Chopina i o Bibliotekę Wilanowską, kolekcję zainicjowaną przez Stanisława Kostkę Potockiego, a ofiarowaną Rzeczypospolitej przez Adama Branickiego. Biblioteka nabyła też kolekcję Józefa Ignacego Kraszewskiego (grafika i rysunki) oraz zbiory Zamojskich. W 1930 r. w gmachu Wyższej Szkoły Handlowej przy ul. Rakowieckiej 6 nastąpiło otwarcie głównej czytelni BN. Zgromadzono w niej ok. 200 tys. woluminów. W 1934 r. w wydzierżawionym Pałacu Potockich zostały umieszczone stare druki, rękopisy, muzykalia i ikonografia. Na krótko przed wybuchem wojny rozpoczęto prace nad centralnym katalogiem inkunabułów i starych druków od XV do XVIII w. W 1937 r. powołany został komitet budowy gmachu Biblioteki Narodowej, którego lokalizację przewidziano na Polu Mokotowskim.

Podczas nocy okupacyjnej

Już podczas walk we wrześniu 1939 r. Biblioteka Narodowa poniosła wielkie straty. Zdeponowane w gmachu Centralnej Biblioteki Wojskowej zbiory rapperswilskie i batignolskie spłonęły. Zniszczeniu uległy też znajdujące się w Pałacu Potockich zbiory specjalne. W 1940 r. władze hitlerowskie zamknęły wszystkie biblioteki warszawskie, a wśród nich Bibliotekę Narodową. Jednocześnie powołana została tzw. Staatsbibliothek Warschau. Utworzona została biblioteka naukowa dla Niemców, której podstawą były zbiory Biblioteki Uniwersyteckiej, składnica druków polskich (zbiory Biblioteki Narodowej) oraz dział zbiorów specjalnych, które wydzielono z Biblioteki Narodowej i innych bibliotek warszawskich. Podczas Powstania Warszawskiego Niemcy wywieźli ze zbiorów Biblioteki Narodowej 52 skrzynie z rękopisami i książkami (przede wszystkim były to stare druki) oraz 29 szuflad z grafiką z kolekcji wilanowskiej. W październiku 1944 r. oddziały Brankommando podpaliły zbiory zgromadzone w gmachu Biblioteki Ordynacji Krasińskich. Spaliło się większość starych druków, rękopisów, zbiorów graficznych, muzycznych i kartograficznych. Wtedy też rozpoczęła się - dzięki porozumieniu z Niemcami - tzw. Akcja Pruszkowska, której celem była ewakuacja ocalałych w ruinach stolicy zabytków kultury polskiej. Dzięki niej udało się uratować m.in. Sakramentarz tyniecki, odpisy Kroniki Galla Anonima czy autografy Krzyżaków Henryka Sienkiewicza.

Reklama

Czterdzieści lat zbiorów z dopiskiem "z"

W styczniu 1945 r. bibliotekarze, którzy przeżyli wojnę dotarli do zdewastowanego gmachu przy ul. Rakowieckiej 6 i przystąpili do prac porządkowych. W wyniku akcji rewindykacyjnej udało się odzyskać część księgozbioru wywiezionego przez Niemców. Podjął na nowo działalność Instytut Bibliograficzny rejestrujący bieżące druki polskie. 1 kwietnia 1946 r. otwarto w gmachu przy Rakowieckiej czytelnię. W 1947 r. potwierdzone zostało prawo Biblioteki Narodowej do otrzymywania bezpłatnie dwóch egzemplarzy obowiązkowych wszystkich druków ukazujących się w Polsce. W trzy lata później Biblioteka wzbogaciła się o Stację Mikrofilmową wyposażoną przez UNESCO.
Rok 1950 zapisał się tragicznie w dziejach polskiej kultury i nauki. Wtedy to ukazało się rozporządzenie ministra oświaty, w którym określano zasady gromadzenia, przechowywania i ograniczonego udostępniania w BN i innych bibliotekach naukowych druków pozbawionych przez władze komunistyczne debitu komunikacyjnego. Faktycznie oznaczało to wprowadzenie cenzury, którą oficjalnie zniesiono dopiero w r. 1990, a więc po 40 latach!

Narodowe skarby wracają

W 1957 r. Biblioteka Narodowa przejęła w użytkowanie Pałac Rzeczypospolitej przy placu Krasińskich. W latach następnych Biblioteka wzbogacała się o skarby kultury narodowej, które były wywiezione z Polski we wrześniu 1939 r. i zdeponowane np. w Bank of Montreal. W ten sposób odzyskaliśmy np. najstarszy zabytek w języku polskim przechowywany w Bibliotece Kazania świętokrzyskie czy wspomniany wcześniej Psałterz floriański. W 1958 r. powróciło do Polski 100 rękopisów zabezpieczonych przez armię sowiecką na terenie Niemiec.
W 1960 r. Biblioteka otrzymała jako tymczasową siedzibę gmach Naczelnej Dyrekcji Archiwów Państwowych przy ul. Hankiewicza 1. W dwa lata później zorganizowano pierwszą po wojnie wystawę Osiem wieków piśmiennictwa polskiego w zbiorach Biblioteki Narodowej.
W 1977 r. rozpoczęła się na Polu Mokotowskim budowa nowego gmachu Biblioteki Narodowej. Pierwszy z budynków przeznaczony na magazyn druków nowszych został oddany do użytku w 1983 r. Następne budynki kompleksu BN oddano w latach 1986 i 1991. W 1994 r. BN otrzymała pieniądze od amerykańskiej fundacji Andrew W. Mellon Foundation na zakup zintegrowanego systemu bibliotecznego oraz sprzętu komputerowego, a w 2001 r. od rządu Japonii na zakup i instalację urządzeń nagłaśniających, nagrywających i odtwarzających. W 1997 r. Biblioteka przekazała na nowo Archiwum Akt Nowych gmach przy ul. Hankiewicza.
W lutym 1999 r. czytelnicy Biblioteki Narodowej uzyskali wolny dostęp do katalogowej bazy danych. W tym samym roku rękopisy Chopina zostały wpisane na Światową Listę UNESCO. W grudniu 1999 r. po raz pierwszy wręczono dyplomy "Przyjacielowi i Mecenasowi Biblioteki Narodowej", osobom które materialnie wspierają działalność BN. Od 2000 r. nie prowadzi się już katalogu kartkowego, ale opisy bibliograficzno-katalogowe znaleźć można wyłącznie w katalogu komputerowym. 6 lipca 2000 r. ówczesny minister kultury i dziedzictwa narodowego Kazimierz Ujazdowski wydał rozporządzenie nadające Bibliotece Narodowej Statut.

Drugi obieg... legalnie

Od jakiegoś czasu Zakład Uzupełniania Zbiorów Biblioteki Narodowej gromadzi różnego rodzaju materiały wydawane w latach 1976-1989 poza cenzurą. Już udało się włączyć do zbiorów ok. 4500 tytułów książek, 2500 tytułów czasopism i 10 tys. ulotek, plakatów, komunikatów. Są też przekazane nagrania dźwiękowe, a także wiele dokumentów ikonograficznych (zdjęcia, znaczki pocztowe, a nawet banknoty). Akcja nie jest skończona. Nadal można przekazywać tego typu dary w budynku BN w al. Niepodległości 213.

2003-12-31 00:00

Oceń: 0 0

Reklama

Wybrane dla Ciebie

Po co ten rząd rządzi?

2024-06-15 11:51

[ TEMATY ]

Samuel Pereira

Materiały własne autora

Samuel Pereira

Samuel Pereira

Codziennie słyszymy o rozliczeniach Prawa i Sprawiedliwości, które mają odwrócić uwagę od tego co się dzieje od grudnia zeszłego roku, a zamieniły się w groteskę, gdy np. Dariusz Joński przed wyborami za wszelką cenę chce ściągnąć na przedstawienie Daniela Obajtka (i to w sprawie, która w żaden sposób nie dotyczy jego i Orlenu, którym zarządzał), a gdy jest już po wyborach, to Joński niczym pingwinek z mema – już nie chce przesłuchiwać byłego prezesa największego koncernu paliwowego w tym rejonie Europy.

Boi się, że usłyszy, że zmiana władzy przyniosła Orlenowi spadek wyników w pięciu na sześć kluczowych biznesach? Albo Polacy dowiedzą się o wielkich odpisach obciążających wyniki 2023 r. m.in. przez opłaconą ropę, która nie dotarła do spółki? W czasie takiego posiedzenia komisji mogłaby paść również informacja o tym, że dzięki uśmiechniętej koalicji polski gigant paliwowo-energetyczny zaliczył duży zjazd w wynikach za pierwszy kwartał. Po co to komu, jak mają igrzyska trwać. Pogadajmy lepiej o Mateckim na dachu Sejmu.

CZYTAJ DALEJ

Dzierżoniów. Pogrzeb Marii Chlipały - matki dziesięciorga dzieci

2024-06-07 22:02

[ TEMATY ]

bp Ignacy Dec

Dzierżoniów

pogrzeb matki kapłana

ks. Tadeusz Chlipała

ks. Andrzej Adamiak

Ostatnie pożegnanie ś.p. Marii Chlipały

Ostatnie pożegnanie ś.p. Marii Chlipały

Jej dzieciom zabraknie teraz osoby, którą nazywały prawdziwą przyjaciółką, chętną i otwartą do szczerych rozmów, troskliwą i opiekuńczą mamą – powiedział bp Ignacy Dec o Marii Chlipale, mamie kapłana i siostry zakonnej.

Pogrzebowej liturgii w piątek 7 czerwca w kościele Chrystusa Króla w Dzierżoniowie przewodniczył biskup senior diecezji świdnickiej. Mamę ks. prał. Tadeusza długoletniego rektora Wyższego Seminarium Duchownego diecezji świdnickiej, dziś proboszcza parafii św. Ap. Piotra i Pawła w Świebodzicach, mamę córki Reginy, dziś siostry zakonnej Ryszardy, żegnało dziesiątki kapłanów i sióstr zakonnych, liczna rodzina, przyjaciele, znajomi oraz parafianie.

CZYTAJ DALEJ

Kraków: ks. Michał Rapacz ogłoszony błogosławionym

2024-06-15 11:57

[ TEMATY ]

beatyfikacja

Ks. Michał Rapacz

PAP/Łukasz Gągulski

Kard. Marcello Semeraro, prefekt Dykasterii Spraw Kanonizacyjnych, odczytał list apostolski papieża Franciszka, w którym Ojciec Święty swoją władzą zezwala, aby „Czcigodny Sługa Boży Michał Rapacz, prezbiter diecezjalny, męczennik, (…) był odtąd nazywany Błogosławionym”. Msza św. beatyfikacyjna proboszcza z Płok zamordowanego przez komunistów w 1946 r. trwa w Bazylice Bożego Miłosierdzia w Krakowie-Łagiewnikach.

Kard. Marcello Semeraro, prefekt Dykasterii Spraw Kanonizacyjnych, odczytał list apostolski papieża Franciszka, w którym Ojciec Święty swoją władzą zezwala, aby „Czcigodny Sługa Boży Michał Rapacz, prezbiter diecezjalny, męczennik, pasterz według Serca Chrystusa, wierny i szlachetny świadek Ewangelii aż do daru z własnego życia, był odtąd nazywany Błogosławionym, oraz aby co roku jego wspomnienie mogło być obchodzone dwunastego maja, w dniu jego narodzin dla nieba”.

CZYTAJ DALEJ
Przejdź teraz
REKLAMA: Artykuł wyświetli się za 15 sekund

Reklama

Najczęściej czytane

W związku z tym, iż od dnia 25 maja 2018 roku obowiązuje Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia Dyrektywy 95/46/WE (ogólne rozporządzenie o ochronie danych) uprzejmie Państwa informujemy, iż nasza organizacja, mając szczególnie na względzie bezpieczeństwo danych osobowych, które przetwarza, wdrożyła System Zarządzania Bezpieczeństwem Informacji w rozumieniu odpowiednich polityk ochrony danych (zgodnie z art. 24 ust. 2 przedmiotowego rozporządzenia ogólnego). W celu dochowania należytej staranności w kontekście ochrony danych osobowych, Zarząd Instytutu NIEDZIELA wyznaczył w organizacji Inspektora Ochrony Danych.
Więcej o polityce prywatności czytaj TUTAJ.

Akceptuję