Gościem Klubu Historycznego im. gen. Stefana Roweckiego w Łodzi był niedawno ks. prof. dr hab. Roman Dzwonkowski z Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, wygłaszając odczyt „O stratach osobowych Kościoła katolickiego w Polsce w czasie okupacji sowieckiej lat 1939-41 i 1944-45”.
Po agresji sowieckiej na Polskę 17 września 1939 r. pod okupacją sowiecką znalazło się ponad 52 procent obszaru Polski. Na tym obszarze znajdowało się 6 diecezji, ponad 1000 parafii z 2,5 tysiącami księży katolickich, służących 4 milionom obywateli II Rzeczpospolitej, zamieszkującym te tereny, wiernym obrządkowi rzymskokatolickiemu.
Od początku swej okupacji Sowieci realizowali bezwzględną walkę z religią, zapoczątkowaną zaraz po zwycięstwie rewolucji socjalistycznej w Rosji, która sprawiła, że w 1939 r., w Sowietach, Kościół widzialny przestał istnieć, schodząc niemal zupełnie do podziemia. Świątynie katolickie zachowano tylko w Moskwie i Leningradzie.
Na okupowanych po 17 września 1939 r. ziemiach polskich władza radziecka natychmiast przystąpiła do walki z Kościołem katolickim i religią chrześcijańską. Sowieckie służby specjalne zaprowadziły ewidencję księży katolickich (zakładając im teczki personalne), rozpoczęły werbunek szpicli donoszących na duchownych; władze sowieckie zlikwidowały święta kościelne i polskie święta państwowe (były także zakusy na...zlikwidowanie niedziel jako dni świątecznych!), rozpoczęto także brutalną, ordynarną propagandę antyreligijną pośród słabo wykształconej ludności, prowadzoną przez nasyłanych, płatnych agitatorów.
Zaraz po wkroczeniu Armii Czerwonej 9 duchownych katolickich zamordowały powołane tzw. komitety rewolucyjne i Armia Czerwona (jednego z księży ukrzyżowano...). 44 kapłanów zamordowano po 22 czerwca 1941 r., podczas ucieczki Armii Czerwonej przed armią niemiecką; udokumentowano 8 zabójstw księży katolickich, przebywających w domach prywatnych. Poza zasięgiem działań wojskowych zamordowano 40 duchownych, w tym ponad 20 na podstawie kapturowych komunistycznych „wyroków”. W Starobielsku, Ostaszkowie i Katyniu zamordowano 27 z 29 schwytanych kapelanów wojskowych. Udokumentowano, że w latach 1939-1941 na terenach okupowanych przez sowiecką armię zamordowano ponad 120 księży katolickich; deportowano w głąb Rosji, do łagrów ok.100 księży i 30 kleryków. Zabito 2 księży z Jedwabnego.
Podczas „drugiej” sowieckiej okupacji, już w styczniu 1944 r. aresztowano 30 księży, później zamordowano 130. Największe straty poniosła diecezja lwowska, gdzie zabito 75 kapłanów katolickich.
Podczas „pierwszej” okupacji sowieckiej, w latach 1939-41, obok księży uderzono przede wszystkim w elity społeczne tych ziem: w ziemiaństwo. Zaraz po „pierwszym” wejściu Sowietów zamordowano 200 ziemian, rozpoczynając zarazem masowe deportacje w głąb Rosji. Mordowano i deportowano także uciekinierów z Polski centralnej przed armią niemiecką, których nie obejmowała bezprawna, przymusowa sowiecka „paszportyzacja”. W miarę posuwania się Armii Czerwonej na zachód, po wkroczeniu na ziemie Polski centralnej, okupowane przez Niemców - mordowanie ziemiaństwa i deportacje do Rosji prowadzone były konsekwentnie. Wg. prof. Jacka Trznadla - deportacjami w głąb Rosji, na zsyłkę lub do obozów koncentracyjnych i przymusowej pracy niewolniczej, objęto około miliona Polaków.
Podczas „pierwszej” i „drugiej” okupacji sowieckiej, wskutek prześladowań, deportacji i przesiedleń ludności, z terenów polskich ziem wschodnich ubyło ok.2 milionów wiernych Kościoła katolickiego (w stosunku do okresu sprzed 17 września 1939 r.) i 11 procent katolickiego duchowieństwa.